نظام جامع خانواده با محوریت بیانیه گام دوم انقلاب

چهارمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی خانواده در سال 1398، با حضور اساتید، پژوهشگران و مبلغان فعال حوزه علمیه خواهران  با همکاری  اداره کل تبلیغ حوزه های علمیه خواهران قم برگزار شد.
این نشست با موضوع نظام جامع خانواده اسلامی در راستای تبیین موضوع سبک زندگی اسلامی با محوریت بیانیه گام دوم انقلاب، با حضور استاد محترم، آیت‌الله سید منذر حکیم، برگزار گردید. در ابتدای جلسه محمدحسین استادآقا دبیر محترم موسسه فرهنگی فجر انقلاب اسلامی مقدمه ای راجع به اهمیت بحث خانواده از منظر مقام معظم رهبری « مد ظله العالی» برای مخاطبین ارائه نمودند.

در ادمه این نشست آیت‌الله سید منذر حکیم استاد حوزه و دانشگاه به تبیین موضوع سبک زندگی اسلامی با محوریت بیانیه گام دوم انقلاب پرداخته و اظهار داشتند: مدتی است که پیگیر اجرای طرح مفصل و جامعی در موضوع خانواده در مرکز مدیریت حوزه­ های علمیه خواهران، کلیه حوزه­ های علمیه کشور و جامعه هستیم. امیدواریم که طرح نظام جامع خانواده بتواند به تعبیر مقام معظم رهبری«مدظله‌العالی» «یک انقلابی» و یک تحول زیر بنایی و زیر ساختی ایجاد نماید و بتواند از آسیب هایی که این انقلاب را در موضوع خانواده تهدید می کند حفاظت نماید.

ایشان تصریح کردند: در ابتدای سوره فجر، قرآن کریم سه تمدن تاریخی و بزرگ را مطرح می کند که نابود شدند. قرآن آسیب شناسی زوال این تمدن ها را در این سوره بیان کرده است. تحلیل قرآن راجع به اضمحلال این تمدن ها اینگونه است: در مرحله اول دچار  طغیان شدند«الذین طغوا فی البلاد» و نتیجه طغیان فساد شد«فاکثرو فیها الفساد» و فساد هم منجر به فروپاشی شد.

آیت الله حکیم خاطرنشان کردند: اگر از قرآن سوال کنیم که چرا این جوامع به طغیان کشیده شده اند؟ سوره علق به این موضوع اشاره کرده است؛ انسان هرگاه احساس بی نیازی کرد به طغیان می کشد«ان الانسان لیطغی ان رائه استغنی». به تعبیر امام خمینی(ره) هرگاه علم انسان به جای اینکه نور باشد تبدیل به حجاب شود باعث فساد و گمراهی می شود. که یکی از خطراتی است که ممکن است در حوزه های علمیه ما بوجود آید. چون ما در حقیقت سردمدار علم هستیم و مدعی هستیم که دانش های اسلامی را فرا می گیریم؛ با این وجود می بینیم که آسیب های خطرناکی از غرور علمی و دگرگون شدن علم به حجاب بوجود می آید. این حجابی که قرآن بیان کرده این است که انسان خود را بی نیاز ببیند. این موضوع بحث مفصلی دارد که در چه مورد انسان خود را بی نیاز بداند و چرا و چگونه این علم نورانی تبدیل به حجاب می شود؟ وقتی به این مرحله برسیم به بن بست رسیده ایم. قرآن برای خروج از این آسیب سه راه حل را مطرح می کند:
1 –­ خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ( علق/2)
2-­ إِنَّ إِلى‌ رَبِّكَ الرُّجْعى‌ ( علق/8)
3­- أَلَمْ یَعْلَم بِأَنَّ اللَّهَ یَرَى ( علق/ 14)
این راه حل­ ها در بحث انسان­ شناسی مبانی خانواده مطرح می­شود که به تفصیل در آنجا به این موضوع خواهیم پرداخت.

این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کردند: وضعیت عفاف و حجاب در جامعه بعد از گذشت چهل سال از انقلاب یک علامت و شاخص است. شما مقدمات فروپاشی یک جامعه مقتدر با ظرفیت های فراوان را مثل اندلس را مطالعه کرده اید پس ما هم در خطر هستیم و باید به موضوع خانواده اهتمام ویژه ای داشته باشیم. مقام معظم رهبری« مدظله العالی» سیاست­های کلان خانواده را برای نظام ترسیم نمودند و بحث خانواده یکی مباحث مهم و زیر ساختی در سیاست ها می باشد؛ تعبیر ایشان درباره خانواده «جامعه خانواده محور» می باشد. این مسئله خانواده محور بودن، که ایشان در سیاست ها بیان فرمودند الزاماتی دارد. حوزه های علمیه، آموزش پرورش، صدا سیما، قوای سه گانه و کلیه نهاد های کشور، باید «جامعه خانواده محور» را اساس و پایه کارشان قرار دهند.

ایشان اضافه کردند: سال گذشته در اندیشکده خانواده در مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت جلسه­ ای با موضوع خانواده و اقتدار ملی برگزار شد. در این جلسه خانم دکتر ابتکار مسئله دولت خانواده دوست را مطرح کردند و فعالیت هایی که در موضوع خانواده در کشور انجام شده بود را گزارش دادند. اساتید در جلسه آسیب ها و اشکالاتی طرح های اجرایی توسط موسسات و دولت را مطرح کردند.  بحث بنده در این جلسه درباره دو تعبیر «دولت خانواده دوست» و «جامعه خانواده محور» بود. گفتم که فاصله میان این دو تعبیر بسیار زیاد است و آنچه که از مشکلات  خانواده در جامعه می بینم به خاطر نوع نگاه به موضوع خانواده است. معمولا بیشتر کارها سطحی و با نگاه کوتاه است؛ ولی نگاه مقام معظم رهبری« مد ظله العالی» در بحث خانواده نگاهی اصولی و زیر بنایی است. به آنها گفتم که اگر شما دولت خانواده محور نشوید نمی توانید برنامه ریزی درستی داشته باشید و فاصله شعار دولت در این موضوع با تعبیر مقام معظم رهبری« مد ظله العالی» (یعنی جامعه خانواده محور) فاصله بسیار زیادی است.

استاد سید منذر حکیم در ادامه ابراز داشتند: یکی از اشکالاتی که آقای دکتر افروز در جلسه مطرح کردند این بود که 30 دولت در جهان وزارت خانواده دارند در حالی که ما هنوز این وزرات را نداریم ولی اجزا، موسسات و نهادی مختلف خانواده را در جامعه مثل جوانان، کودکان، سالخوردگان، بیمه که یک وزارت خانواده را تشکیل دهند را به صورت پراکنده در جامعه داریم. با تجمیع و برنامه ­ریزی درست برای این موسسات ذیل یک وزارت خانه می توان آسیب های موجود در کشور را کاهش داد. مهمترین بخشی که اگر تحول واقعی پیدا کند جامعه هم متحول می شود بخش خانواده است. لذا برای ایجاد زیر ساخت جامعه خانواده محور، کار تحقیقاتی خود را آغاز کردیم و رشته فقه نظام خانواده را طراحی کردیم. در این موضوع ما یک کار میدانی و آزمایشی را در لبنان شروع کردیم و مورد بررسی و نقد هم واقع شد و به مجلس و مجمع تشخیص مصلحت ارائه شد. آنها گفتند که باید برای این طرح سیاست­های قانون­گذاری خانواده را بنویسیم و ما هم سیاست­های کلانی را به صورت مختصر به مجمع تشخیص ارائه دادیم و به دلایلی طرح ما تعطیل شد. بعداً سیاست های کلان خانواده از طرف مقام معظم رهبری« مد ظله العالی»  اعلام شد.

ایشان با اشاره به اینکه اولین نیاز ما در این طرح مشخص نمودن موضوع کارگاه است که نظام جامع خانواده می باشد، اظهار داشتند: در این جلسه سه سوال اصلی  را مطرح می کنم که پاسخ شما به این سه سوال باعث می شود که کارگاه را بهتر بتوانیم پیش ببریم.

1. هدف از شرکت در این جلسه چیست؟
2. انتظارات شما از این جلسه چیست؟
3. امکانات و آمادگی شما جهت رسیدن به اهداف و انتظارات خودتان چیست؟

پاسخ شما به این سه سوال تقریبا شامل  10 هدف می شود که عبارتند از:

1.  تشکیل گروه تحقیق و پژوهش.
2. تربیت مبلغ خانواده.
3. بازبینی مباحث خانواده.
4. هم افزایی دانش آموختگان حوزه و دانشگاه.
5. ایجاد بستر و زمینه اصلاح رویکردها و تبلیغ ها.
6. آشنایی با چالش های جهانی زنان و خانواده.
7. کسب توانمندی و ایده های جدید در زمینه خانواده، انقلاب و جامعه.
8. تعمیق اطلاعات و معلومات در زمینه خانواده .
9. نقد کتاب های موجود در رابطه با خانواده.
10. آسیب شناسی پژوهش، آموزش و تبلیغ.

با توجه به اهداف فوق که بیان کردید جهت رسیدن و تحقق آنها شما چه میزان باید سرمایه گذاری کنید ؟
بعضی از افراد برای یک جلسه برنامه ­ریزی کرده‌اند.
برای ارائه الزامات و راهکارهای رسیدن به اهداف فوق نیازمند برگزاری جلسات متعددی هستیم. پژوهشگر خوب کسی است که زبان گویا هم داشته باشد و لذا پژوهشگر خوب باید مبلغ خوب هم باشد.

استاد سید منذر حکیم همچنین با اشاره به اینکه در نظام جامع خانواده مباحث اقتصاد، تربیت، حقوق، مدیریت، روابط اجتماعی، سلامت خانواده، تشکیل خانواده، تعالی خانواده مطرح می شود، گفتند:  ما تا نظام جامع را ارائه ندهیم سبک زندگی و نظام خانواده آسیب جدی خواهد دید. احکام فقهی که در موضوع نکاح، طلاق، وصایا، حدود و دیات آمده است بیشتر برای رفع خصومت و نزاع است و به نوعی فقه دعواست نه اینکه فقه تشکیل خانواده مطلوب، متعالی، متکامل و پویا باشد. در دوره­ای که در لبنان برگزار کردیم به این نتیجه رسیدیم که ما نیازمند تخصص­های گوناگون در این موضوع خانواده هستیم. متاسفانه فقیه ما وقتی مسائل را عرضه می­کند چون آسیب­ شناس، روان­شناس و جامعه شناس نیست، احکام برگرفته شده از آیات و روایت احکام خشکی خواهند بود؛ چون بدون در نظر گرفتن نظام خانواده است. یعنی وقتی قرآن می فرماید: « إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثي » صرف بحث جنسیت را مطرح نمی کند بلکه شالوده و اساس جامعه بودن خانواده را بیان می کند؛ چون می فرماید « وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا ». جامعه بر اساس نظام زوجیت و نظام زوجیت بر اساس اختلاف جنسیت است و اهداف بزرگی را باید تامین می­کند. اهدافی از قبیل: نسل ­پروری و بوجود آوردن جوامع بشری، هدف بعدی « لِتَعارَفُوا » و هدف بالاتر« إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ » می باشد. الزامات رسیدن به این هدف بزرگ «بما صبروا» یعنی صبر و مقاومت و بردباری است. افراد بردبار می توانند خانواده مطلوب را بوجود بیاورند.

آیت الله حکیم خاطر نشان کردند: قرآن به بحث خانواده توجه ویژه­ ای دارد ولی می ­بینیم که در فقه ما، کتاب خانواده نداریم. وقتی بحث خارج فقه خانواده را شروع کردیم به ما اشکال کردند که این مطالب را از کجا می ­گویید؟در فقه که موضوع خانواده نداریم! قرآن خودش را بر اساس خانواده معرفی می­کند. آیاتی که در ابتدای سوره نساء یا سوره بقره آمده است موید این مطلب است که قرآن اساس خانواده را بر زوجیت قرار داده است. ولی متاسفانه هیچ وقت فقیه ما نیامده این مطالبی را که در قرآن و فقه آمده با هم ارتباط دهد و نگاه جامعی در این موضوع بدست آورد. لذا ما وقتی خواستیم نظام جامع خانواده را پیشنهاد کنیم به فارغ التحصیلان سطح چهار تاکید کردیم که زمانی می­ توانید در مباحث خانواده طرح بدهید که در مباحث تربیت، روانشناسی، جامعه شناسی و اخلاق در خانواده آگاه باشید. هر کس نگاه جامع داشته باشد می تواند یک جزء و یک بخش را برای خودش و دیگران سامان دهد. یکی از آسیب­ های پژوهش در جامعه ما نگرش تک بعدی به موضوعات است. مثلاً کتاب خانواده و جمعیت که در دانشگاه تدریس می­شود را از سر هم کردن چند مقاله تهیه کرده­اند و آن نگاه جامع و اصولی در این سلسله مقالات هم وجود ندارد. این ضعف ساماندهی و روش پژوهش در پایان نامه­ های ما هم مطرح است. روش اکثریت در تدوین پایان نامه، کتابخانه­ ای و یا میدانی می­باشد در حالی که روش پاسخ به مساله در پایان ­نامه نیازمند تسلط بر کل آن موضوع و موضوعات مرتبط با آن دارد و نیز روش حل مساله حرف اول را می­زند. این بدین معنا است که ما در کارهای علمی و پژوهشی سه اشکال داریم:

1. روشمند نیستیم.
2. نگاه جامع نداریم.
3. به مبانی مباحث مثل مبانی فقهی، حقوقی، جامعه شناسی و روانشناسی توجه نداریم.

ما در تدوین نظام جامع خانواده به این مباحث توجه کرده‌ایم.

کارشناس چهارمین نشست تخصصی خانواده گفت: در جلسه­ ای که با خانم دکتر ابتکار داشتیم آسیب ­های خانواده را با رویکرد قرآنی مطرح کردیم. در سوره بقره دو مورد آسیب بیان شده است؛ یکی فساد و دیگری خونریزی است که شیطان به آدم وسوسه می­کند؛ با وجود اینکه حضرت آدم دانش داشت و اسماء الهی را می دانستند دچار این ضعف و آسیب شد. در ادامه فایده بهشت آزمایشی برای تربیت حضرت آدم را مطرح کردم. ایشان در پایان بحث گفتند که آیا طرحی برای حل آسیب ­های خانواده دارید؟ گفتم که یک طرح پودمانی داریم که آغاز این طرح، تغییر نگرش مسئولین از «دولت خانواده دوست» به «خانوده محور» است. پس شروع این طرح تغییر نگرش کلیه نهادهای دولتی و غیر­دولتی می­باشد که می­توانند در زمینه خانواده فعالیت کنند و به نظام جامع خانواده پیوند بخورند. در قوه قضایه معاونت اجتماعی و پیشگیری وجود دارد. ما هم باید پیشگیری را بر درمان و آسیب شناسی بر آسیب زدایی مقدم کنیم. این دو اصل همراه با نگاه جامع باید به عنوان راهبردهای کاربردی مد نظرمان باشد تا در ادامه راه کارهای جزئی تری را ارائه و طرح کنیم.

همچنین ایشان اینطور ادامه دادند: ما به جز قرآن و سنت، دو سند بالا دستی در رابطه با خانواده داریم: یکی سیاست های شانزده گانه خانواده و دیگری سیاست های جمعیتی مقام معظم رهبری « مد ظله العالی» است که با مطالعه و بررسی این سیاست ها به خیلی از نکات اساسی و راهبردهایی که مقام معظم رهبری« مد ظله العالی» برای ایجاد تحول در نهضت ملی فراگیر ازدواج موفق می رسیم. مشاوران، والدین، زوجین باید به یک نگاه جامع برسند تا از آسیب در امان بمانند. پس ما یک مشکل آموزشی داریم که در ابتدا نیازمند کارگروه پژوهشی است و طرح جامع ما در چند نوبت بازنگری شده است و هنوز هم جای کار فراوان دارد.

استاد حکیم اظهار کردند: در فقه، ما مدعی هستیم که یک فقیه می تواند تفقه کند و تفقه به معنای فهم دقیق و صحیح است و  تفقه غیر از اجتهاد است. در اجتهاد تلاش می­شود که حکم فقهی برداشت شود و ممکن است که به خطا برود ولی در تفقه خطا وجود ندارد. فقیه در روایات معرفی شده است :« الفقیه کلّ الفقیه من لم یقنّط النّاس‌من رحمةاللَّه و لم یؤیسهم من روح‌اللَّه و لم‌یؤمنهم من مکراللَّه» فقیه باید دقیق و ریز بین باشد و به گونه­ ای باشد که مردم را بر حرام خدا ترویج نکند و آنقدر سخت ­گیری نکند که مردم از دین فرار کنند. باید حد اعتدال را رعایت کند. ما معتقدیم که فقیه ما باید به واقعیت حکم مطلوب خدا برسد اگر نظام آموزشی ما را به این مطلوب نرساند در نظام آموزشی اشکال وجود دارد نه در منابع اسلامی که در دست داریم.

ایشان با اشاره به اینکه اولین آسیب ها را باید در نظام آموزشی دنبال کنیم و بعد از آن در نظام تبلیغی و فرهنگ سازی و بعد آن را در نظام مشاوره ازدواج بررسی و رفع نماییم، اضافه کردند: مقام معظم رهبری«مدظله العالی» ضرورت مشاوره در بحث قبل و بعد ازدواج و تشکیل خانواده را در سیاست های شانزده گانه مطرح کرده اند. برای حل مشکلات و آسیب های خانواده در مرحله اول باید مسئولین ارشد و گروه­ها توجیه شوند و آموزش بینند تا با این نگاه جامع در مسئولین، نظام جامع خانواده محور در جامعه محقق شود.

آیت‌الله سید منذر حکیم در پایان افزودند:  نظام جامع خانواده چند خرده نظام دارد که عبارتند از:

1- نظام تشکیل خانواده

2- نظام حقوق خانواده

3-نظام مدیریت خانواده

4- نظام تربیت خانواده

5- نظام اقتصاد

6- نظام سلامت خانواده

7- نظام روابط اجتماعی خانواده

8- نظام انحلال خانواده

9-خانواده و محیط زیست

10- خانواده و نظام حاکم.