نشست علمی فقه عفاف؛ حلقه‌ای مفقود در تبویب فقه

به گزارش خبرنگار اجتهاد، در ادامه سلسله همایش‌های ملی الگوی زندگی عفیفانه با رویکرد اسلامی، کرسی ترویجی با موضوع «فقه عفاف؛ حلقه‌ای مفقود در تبویب فقه» امروز چهارشنبه با ارائه حجت‌الاسلام حسین بستان، عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و به همت مرکز پژوهش‌های آستان قدس رضوی، نمایندگی قم در حوزه علمیه امام کاظم(ع) برگزار شد.

حجت‌الاسلام بستان در ابتدا به تعریف فقه عفاف پرداخت و اظهار داشت: عفاف کف نفس و خویشتنداری است، اعم از جنسی و غیرجنسی و جنبه درونی و نمود بیرونی دارد؛ از این‌رو در فقه بحث می‌شود، چون عفاف ورزی، جنبه بیرونی دارد و در بیرون ظهور و بروز پیدا می‌کند.

وی افزود: فقه عفاف این ظرفیت و قابلیت را دارد که به عنوان یک باب فقهی مطرح شود؛ زیرا تقسیم بندی مشهور که در فقه وجود دارد، لزوما همه آیات و روایات را به صورت جامع پوشش نداده است؛ در صورتی که برای برخی مباحث مثل حاکم که باب مستقلی ندارد، باید نگاهی دوباره به فقه داشت، چنان که آیات و رویات آن استخراج شد و انسجام لازم را پیدا کرده است.

استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم به سه جلد کتاب فقه عفاف اشاره کرد و گفت: کتاب فقه عفاف از دو جلد فقه فردی و اجتماعی تشکیل شده است و جلد سوم آن می‌تواند نتیجه مباحث فقهی در بخش‌های قبل باشد و ذیل سیاست‌گذاری اجتماعی تعریف شود؛ یعنی برای اصلاح امور عفاف ذیل بحث عفاف چه کارهایی باید انجام داد و چرا بعد از چهل سال در این بخش موفق نشدیم؟ نظام خانواده، آموزش و پرورش، صدا و سیما و نهادهای دیگر چه وظایفی دارند؟

وی در تعریف فقه فردی و اجتماعی یادآور شد: فقه فردی، علمی که به احکام مکلف می‌پردازد و از حیث فردی منابع را بررسی کرده و استنباط می‌کند؛ اما فقه اجتماعی در تلقی ابتدایی منظور این است که از میان ۵۲ باب فقهی، بخش‌‌هایی از آن فردی و بخش‌هایی نیز اجتماعی است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: در تعریف دیگر فقه اجتماعی این است که آن را یک رویکرد ببینیم و به ابواب و مسائل، حیثیت اجتماعی بدهیم و همان فقه فردی را با نگاه کلان و عینک اجتماعی بنگریم و به تأثیرات آن در جامعه توجه داشته باشیم، مثل طواف بین رکن و مقام که با فقه فردی مشکلی ندارد؛ اما اگر جمعیت میلیونی و ابعاد اجتماعی آن را توجه کنیم؛ قاعده لاضرر آن را شامل خواهد شد.

وی خاطرنشان کرد: ما در فقه العفاف به دنبال رویکرد سومی غیر از دو رویکرد سابق هستیم و مسائل را به صورت موضوعی تقسیم کرده‌ایم که برخی به صورت فردی و برخی با نگاه اجتماعی دسته‌بندی شده‌اند.

عوامل مؤثر در عفاف

بستان افزود: بخش اول، عوامل مؤثر در عفاف است که به دو بخش اخلاق جنسی و ازدواج تقسیم می‌شود، در قسمت اخلاق جنسی، اخلاقیات فردی یا رذایل مطرح است و نوعی همپوشانی بین فقه و اخلاق برقرار می‌شود و در قسمت دوم به افعال عفیفانه و غیرعفیفانه و الگوی اسلام برای عفاف ورزی و بحث ازدواج اشاره کرده‌ایم.

وی به بخش دوم و فقه اجتماعی اشاره کرد و گفت: بخش دوم شامل سه محور تعلیم و تربیت، حمایت و نظارت است و بیشتر به وظایف نهادها اعم از خانواده، نهاد روحانیت، حکومت، صدا وسیما و… اشاره دارد که در این سه محور هر نهادی چه وظایف و کارکردهایی می‌تواند داشته باشد.

استاد درس خارج فقه عفاف افزود: در بخش فقه اجتماعی و در سه محور تعلیم و تربیت، حمایت و نظارت، قواعد کلی مطرح شده است مثل قاعده ارشاد جاهل و قاعده نصیحت که در بحث تعلیم و تربیت کاربرد دارد، همچنین قاعده فوق عام نصیحت در بخش حمایت و نظارت مطرح است؛ یا قاعده امر به معروف و نهی از منکر که در بخش نظارت مطرح می‌شود؛ اما به صورت کلی برخی آیات مثل آیه ۲۰۰ آل عمران با نکاتی که علامه طباطبائی بیان کرده‌اند، قابلیت قاعده پردامنه‌ای با مفهوم مرابطه دارد، همچنین اشتراط ضمن عقد را می‌توان در جاهای مختلفی به کار گرفت.

شبکه مسائل در بحث عفاف باید مطرح شود

در ادامه استاد سید منذر حکیم به عنوان ناقد این بحث تأکید کرد: مسأله عفاف یک بحث چالشی است که باید تعریف دقیق و مفهوم شناسی کاملی از عفاف صورت بگیرد؛ این که عفاف، رفتار یا مفهومی اخلاقی یا صفتی محسوس و معلول است؟

وی افزود: بحث روش شناسی نیز جایش خالی است و نویسنده نحوه استنباط از آیات و روایات را بیان نکرده است؛ همچنین شبکه مسائل در بحث عفاف باید مطرح شود؛ یعنی آنچه مطرح شده در کتب فقهی موجود است یا مباحث بایسته و شایسته مطرح شده است.

استاد حکیم در ادامه به کتاب «العفاف بین السلب و الایجاب» نوشته استاد زین الدین اشاره کرد و گفت: این کتاب درباره حجاب بحث کرده، اما عنوان کتابش عفاف است که می‌تواند برای علاقمندان مفید باشد.

وی گفت: این بحث قابلیت دارد که نویسنده، نظام جامع فقهی عفاف را در جلد سوم به عنوان یک رهاورد و نتیجه پژوهش مطرح کند؛ یعنی فقیه یا ولی امر چگونه به این بحث ورود داشته باشد؟

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد غروی به عنوان ناقد یادآور شد: ورود در دسته‌بندی‌های فقهی متعارف، ظرافتی را لازم دارد که باید رعایت شود و در گام بعد عفاف پیش از آن که یک مفهوم فقهی باشد، یک مفهوم اخلاقی است.

حجت‌الاسلام بستان در پایان یادآور شد: اخلاقی بودن یا فقهی بودن این بحث در ثمره آن تأثیری ندارد؛ گرچه قرآن در آیات حجاب مثل آیه ۶۰ سوره نور بعد از بیان دستور حجاب به عفاف ورزیدن امر می‌کند.