نیازمند اصول فقه نظام هستیم

استاد حکیم گفت: مشکل اصلی به نظام آموزشی بر می‌گردد. طلبه از ابتدا با فقه نظام آشنا نمی‌شود. در استنباط هم این مشکل وجود دارد که طلبه ابتدا مقدمات را طی می‌کند و بعد در خارج به او گفته می‌شود اجتهاد چیست. اجتهاد را حتی در مقدمات برای او تعریف نمی‌کنند.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری – تحلیلی مفتاح، استاد سیدمنذر حکیم، استاد برجسته حوزه علمیه قم در سومین جلسه دوره تابستانه منهاج که از سوی دبیرخانه مفتاح در مدرسه فقهی امام کاظم(ع) برگزار شد، به بررسی پیش نیازهای فقه نظام، روش تحصیل طلبه و تحول حوزه پرداخت.

وی بیان داشت: این سؤال جدی وجود دارد که شهید صدر در بحث نظام، پنجاه سال پیش اقتصادنا را نوشت، پس چرا حوزه‌های علمیه در این پنجاه سال حرکتی نکردند؟ این عدم حرکت معلول چه عللی است؟

استاد حکیم با بیان این‌که دو مشکل وجود دارد، خاطرنشان کرد: مشکل اصلی به نظام آموزشی بر می‌گردد. طلبه از ابتدا با فقه نظام آشنا نمی‌شود. در استنباط هم این مشکل وجود دارد که طلبه ابتدا مقدمات را طی می‌کند و بعد در خارج به او گفته می‌شود اجتهاد چیست. اجتهاد را حتی در مقدمات برای او تعریف نمی‌کنند، در حالی که شهید صدر در بحث حلقات اولین کاری که کرده اجتهاد را تعریف کرده است.

وی ادامه داد: چون قصد داریم برای اجتهاد حرکت کنیم، پس باید حداقل بدانیم اجتهاد چیست. پس اولین مشکل این است که در نظام آموزشی بحث فقه نظام تعبیه نشده تا یک تصور ابتدایی به طلبه داده شود و برای او انگیزه به وجود بیاید، سپس به او نمونه‌هایی از این فقه نظام در حد تصور نشان داده شود تا در مرحله‌ بالاتر به دنبال تصدیق و در خارج به دنبال نوآوری باشد.

این استاد حوزه درباره مشکل دوم نیز اذعان کرد: البته نظام آموزشی هم اگر این چنین(اجتهاد را بیان کند) باشد باز مشکل حل نمی‌شود و فقط ذهن را آماده می‌کند. طلبه در کنار علم به صبر نیاز دارد. در روایات هم آمده است «علمٌ معه حلم» خیلی روی آن تأکید شده است. کسی که می‌خواهد طلب علم کند، باید بردبار باشد.

وی عنوان کرد: چرا قرین علم باید بردباری باشد؟ شاید یک جهتش این است که ثمردهی علم نیاز به صبر دارد. رسیدن به علم نیاز به ظرفیت دارد و عجله‌ای نیست. کار پژوهش نیاز به صبر دارد. این پژوهش از خلاصه کردن کتاب شروع می‌شود تا تولید علم. در حوزه خیلی دیر به طلبه پژوهشگری و روش حل مسأله تعلیم داده می‌شود.

استاد حکیم تأکید کرد: طلبه باید «اقتصادنا»ی شهید صدر را برای فهم مطالعه کند تا از این مدل بتواند در حل مسائل از این روش کپی برداری کند. پس از مطالعه‌ی این کتاب باید به روش آن تسلط داشته باشد. طلبه باید تاریخ اصول(المعالم الجدیده) شهید صدر را بخواند تا روش شهید صدر را در این کتاب به دست آورد. نگاه جامع و داشتن روش به شما کمک می‌کند. اصول فقه نظام باید ایجاد شود.

وی در ادامه سخنان خود بر این موضوع تصریح کرد که اگر نوع نگاه منظومه‌ای باشد یعنی یک نظام جامع وجود داشته باشد و هر بحثی یا فرعی در چارچوب آن نظام جامع نگاه شود، آن وقت نگاه به آن مسأله خیلی متفاوت می‌شود. مجموعه پشتوانه‌ها و مبانی نظام جامع افزون‌بر خطوط قرمزی که در آن نظام جامع است، نمی‌گذارد در این نظام جامع ظلمی شود؛ «وَلَا یَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَدًا؛ پروردگار تو به هیچ کس ستم روا نمى دارد.»

استاد حوزه گفت: هر جا که ظلم می‌شود، علامت سؤالی به وجود می‌آید که چرا ظلم می‌شود و منشأ آن چیست. باید جلوی این منشأ ظلم گرفته شود. لذا یک فتوایی داده نمی‌شود که در این فتوا ظلم به وجود بیاید. برای نمونه کسی هفتاد سال پیش ازدواج کرده و مهریه زنش دو هزار تومان بوده، بخواهد این مهریه را در زمان کنونی بدهد، چه میزان باید پرداخت کند؟ وجدان شخص او را تنبیه می‌دهد که دو هزار تومان در زمان کنونی ارزشی ندارد. پس نیاز به نظام جامع است.

وی اضافه کرد: شهید صدر می‌گوید وقتی وجدان شخص قبول نمی‌کند پس یک منبّهی او را تنبّه می‌دهد که کار او مشکل دارد. بنابراین در روش استنباط مشکل وجود دارد که به ظاهر راه درستی می‌روی، اما بیراهه است. «بَلِ الْإِنْسَانُ عَلَى نَفْسِهِ بَصِیرَهٌ؛ بلکه انسان خودش از وضع خود آگاه است.»

استاد حکیم یادآور شد: وجدان و عقل درون به انسان داده شده تا کارهایی را که می‌کند، محک بزند. پس ظاهر دلیل می‌گوید این مهریه اشکال ندارد ولی وقتی وجدان مسیری را که برای استنباط طی می‌کنی نپذیرفت، مسیر مشکل دارد.